Author: davitharutyunyan2012

1045 թ. Անիի Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո դեռ գոյություն ունեին Վանանդի (Կարսի), Տաշիր-Ձորագետի (Լոռու) և Սյունիքի հայկական թագավորությունները։
Բացի հայկական հիշյալ թագավորություններից՝ Հայաստանի
հյուսիս-արևելյան և հարավային լեռնային վայրերում իրենց ինքնավարությունը պահպանում էին մի շարք հայկական իշխանություններ (Արցախի Խաչենի իշխանությունը, Սասունի,
Մոկաց լեռնային իշխանությունները և այլն): Այդուամենայնիվ, վերոհիշյալ հայկական թագավորություններն ու իշխանությունները չկարողացան լուրջ դեր ստանձնել երկրի միավորման գործում և զերծ պահել երկիրն արտաքին ներխուժում­ներից։

Բյուզանդիայի քաղաքականությունը Հայաստանում։

Հայաստանի մեծագույն մասի բռնակցումից հետո Բյուզանդիայի նպատակն էր հայերին իրեն ենթարկել թե՛ քաղաքական, թե՛ կրոնական և թե՛ մշակութային առում­ներով։
Առաջնահերթ խնդիրներից էին Հայաստանի ռազմական ուժերի թուլացումն ու ոչնչացումը։ Հաջորդ նպատակն էր Հայոց եկեղեցու վերահսկողությունն իր ձեռքն առնելը։ Իր նպատակներին հասնելու համար Բյուզանդիան նվաճված հայկական տարածքների կառավարիչներ էր նշանակում հիմնականում ծագումով հույներին։ Հայ պաշտոնյաները կա՛մ հեռացվում էին պաշտոններից կա՛մ էլ վարում երկրորդական և ստորադաս պաշտոններ։ Հայաստանի
ռազմական ուժերը թուլացնելու նպատակով կիրառվեց նախ և առաջ հայերին Հայաստանից գաղթեցնելու (տեղահանելու) քաղաքականությունը։ Բյուզանդիան հայ իշխաններին կայսրության՝ Հայաստանից արևմուտք ընկած տարածքներում շնորհում էր բարձր պատվաստիճաններ և ընդարձակ կալվածքներ։ Ազնվականների և նրանց ռազմական ուժերի հետ միասին հայրենիքից գաղթում էին նաև արհեստավորներն ու գյուղացիները։ Ամենաաղետայինը, սակայն, եղավ այն, որ որոշ ժամանակ անց լուծարվեց տեղական հայկական զորքերի մեծ մասը, և դրանց փոխարեն բերվեցին բյուզանդական վարձկան զինվորներ։ Լեռնաշխարհի ընդարձակ տարածքներում գերիշխող նախարարական համակարգը, ըստ էության, փլուզվեց։ Այն պահպանվեց միայն անմատչելի լեռնային շրջաններում։ Հայոց եկեղեցու նկատմամբ վերահսկողություն
հաստատելու նպատակով բյուզանդացիների նախաձեռնությամբ նվաճված հայկական հողերում
հիմ­նադրում էին քաղկեդոնական եկեղեցիներ և համայնքներ։ Նպատակն էր հեշտացնել հայերին
դավանափոխ անելու գործը, ինչպես նաև ամուր հենարան ստեղծել նվաճված տարածքներում։
Ավելին՝ կաթողիկոսությունն Անիից տեղափոխվեց արևմուտք՝ Կոստանդնուպոլիս, իսկ հետո՝
Սեբաստիա։ Որոշ ժամանակ անց կաթողիկոս Պետրոս Գետադարձը կանչվեց Կոստանդնուպոլիս (1049 թ.) և մի քանի տարի այնտեղ պահվեց «պատվավոր աքսորում»։ «Կոստանդնուպոլիսյան
գերության» արժանացավ նաև հաջորդ կաթողիկոսը։ Այսպիսով՝ Բյուզանդիայի վարած վարչական և կրոնական քաղաքականության պատճառով հայ ժողովրդի ռազմական և դիմադրական ուժն աստիճանաբար պակասում էր։ Կայսրության արևելյան սահմանները թուլացան, և տարածաշրջանը շուտով անպաշտպան մնաց սելջուկների առջև:

ԲԱՌԱՐԱՆ
կայազոր — քաղաքում կամ բերդում տեղավորված զորք (մշտական կամ ժամանակավոր)

Առաջադրանք

1. Ներկայացրո՛ւ։ Ի՞նչ քաղաքականություն էր վարում Բյուզանդիան Հայաստանի մեծագույն մասի բռնակցումից հետո:
2. Հայաստանի մեծագույն մասի բռնակցումից հետո Բյուզանդիայի նպատակն էր հայերին իրեն ենթարկել թե՛ քաղաքական, թե՛ կրոնական և թե՛ մշակութային առում­ներով։

Սելջուկները Հայաստանում։

Սելջուկների նախնիները Միջին Ասիայի թյուրքալեզու քոչվոր ցեղերից էին։ Կոչվել են իրենց առաջնորդի՝ Սելջուկի անունով։ Մոտ X դ. վերջերին Սելջուկն ու իր ժողովուրդն իսլամ ընդունեցին։ Ծառայության անցնելով Աբբասյան խալիֆայության զորքերում՝ սելջուկներն իրենց ռազմական հմտությունների շնորհիվ աստիճանաբար ընդլայնեցին իրենց քաղաքական և ռազմական հնարավորությունները: Աբբասյանների թուլացմանը զուգընթաց ավելի ուժեղացող սելջուկներն աստիճանաբար շարժվեցին դեպի Պարսկաստան, իսկ հետո՝ Հայաստան։ Այդ ժամանակ Հայաստանն արդեն մնացել էր բյուզանդական կայազորի պաշտպանության հույսին։ Բյուզանդական կայազորը, ինչպես գիտենք, կազմված էր հիմ­նականում օտարերկրյա վարձկաններից։ Դրանք այնքան էլ շահագրգռված չէին հեռավոր երկրի ու օտար ժողովրդի պաշտպանությամբ։ Հայաստանում տեղական ուժերը բավարար չէին, որ կարողանային երկիրն ու ժողովրդին պաշտպանել օտարներից և թույլ չտալ, որ նրանք մշտական բնակություն հաստատեն այստեղ։

Հայաստանի նվաճումն ու հայերի զանգվածային արտագաղթը։ Անիի
Բագրատունյաց թագավորության անկումից երկու տարի անց՝ 1047 թ., սելջուկները ներխուժեցին
Հայաստան։ Օգտվելով բյուզանդական բանակի անգործությունից՝ նրանք գրավեցին և հիմ­նահատակ ոչնչացրին արհեստագործության ու առևտրի խոշորագույն կենտրոն Արծն քաղաքը (1049 թ.)։ Դեպի Հայաստան սելջուկյան պարբերաբար կրկնվող արշավանքներից մեկը՝ 1054 թ. արշավանքը, գլխավորում էր անձամբ սելջուկյան պետության ղեկավար Տուղրիլ բեկը։ Այս անգամ նրանք տեղտեղ՝ հատկապես Կարինում, Կարսում և Մանազկերտում, հանդիպեցին լուրջ դիմադրության։ Այդուամենայնիվ, սելջուկները կողոպտեցին, հրկիզեցին և ոչնչացրին երկրի հարուստ քաղաքներից շատերը, բազմաթիվ ավաններ ու գյուղեր։ Այս փուլում սելջուկների արշավանքները նաև նվաճված տարածքներում թյուրքական ցեղախմբերի բնակեցման նպատակ էին հետապնդում։ Տուղրիլ բեկի արշավանքների հետևանքով մեծապես թուլացան Հայաստանի և Բյուզանդիայի արևել­յան պաշտպանական գծերը, և հեշտացավ Հայաստանի ու Փոքր Ասիայի նվաճումը։ Իրավիճակը չշտկվեց, երբ բյուզանդացիները, հասկանալով իրենց վարած քաղաքականության սխալը, սկսեցին հայ բնակչության հարկերը թեթևացնելու և սիրաշահելու քաղաքականություն վարել։ 1064 թ. Անիի գրավումից հետո սելջուկների և բյուզանդացիների վճռական բախումը տեղի ունեցավ 1071 թ. Մանազկերտի մոտ։ Այս ճակատամարտում Ալփ Արսլանի գլխավորությամբ սելջուկները ջախջախեցին բյուզանդացիներին, իսկ նրանց կայսրը գերի ընկավ։ Այդուհետ Բյուզանդիայի կայսրերը ստիպված եղան հրաժարվել իրենց արևելյան տարածքների վերջին մնացորդներից: Սելջուկներն աստիճանաբար վերահսկողություն հաստատեցին Փոքր Ասիայի կենտրոնի նկատմամբ։ Հայաստանն ամբողջությամբ ներառվեց սելջուկների հսկայածավալ կայսրության մեջ։ Սելջուկների կրկնվող արշավանքների հետևանքով աստիճանաբար մեծ ծավալ ստացավ հայության՝ Բյուզանդիայի կայսրերի քաղաքականությամբ սկսված գաղթը դեպի հարավարևմուտք (Կիլիկիա) և հյուսիս (Վրաստան)։

Առաջադրանք

1. Բացատրի՛ր։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված 1071 թ.
   Մանազկերտի ճակատամարտում Բյուզանդիայի
   պարտությունը։
2. Անիի գրավումից հետո սելջուկների և բյուզանդացիների վճռական բախումը տեղի ունեցավ 1071 թ. Մանազկերտի մոտ։ Այս ճակատամարտում Ալփ Արսլանի գլխավորությամբ սելջուկները ջախջախեցին բյուզանդացիներին, իսկ նրանց կայսրը գերի ընկավ։ Այդուհետ Բյուզանդիայի կայսրերը ստիպված եղան հրաժարվել իրենց արևելյան տարածքների վերջին մնացորդներից: Սելջուկներն աստիճանաբար վերահսկողություն հաստատեցին Փոքր Ասիայի կենտրոնի նկատմամբ։
3. Վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ հետևանքներ ունեցան
   Բյուզանդիայի քաղաքականությունն ու
   սելջուկների արշավանքները հայության համար։

Սելջուկներն աստիճանաբար վերահսկողություն հաստատեցին Փոքր Ասիայի կենտրոնի նկատմամբ։ Հայաստանն ամբողջությամբ ներառվեց սելջուկների հսկայածավալ կայսրության մեջ։ Սելջուկների կրկնվող արշավանքների հետևանքով աստիճանաբար մեծ ծավալ ստացավ հայության՝ Բյուզանդիայի կայսրերի քաղաքականությամբ սկսված գաղթը դեպի հարավարևմուտք (Կիլիկիա) և հյուսիս (Վրաստան)։

Mr (H2CO3 ) = 1×2+12×1+16×3=62

Omega (H2) = 1×2/62×100=3,22

Omega (C) =12×1÷62×100=19,35

Omega (O3) =16×3/62×100= 77,41

Mr (N2SO4) = 14×2+32×1+16×4=124

Omega (N2) 14×2/124×100=22,58

Omega (S) 32×1/124×100=25,80

Omega (O4) 16×4/124×100=51,61

• Մակուղեղի գործառույթի ինչպիսի՞ խանգարուﬓեր գիտեք:
• Ակրոմեգալիա՝ աճի հորմոնի գերարտադրություն մեծահասակների մոտ։ Արդյունքում առաջանում են մարմնի որոշ հատվածների՝ հատկապես ձեռքերի, ոտքերի և դեմքի աճ և խտացում։
  Գիգանտիզմ՝ սա նույնպես կապված է աճի հորմոնի գերարտադրության հետ, սակայն զարգանում է մանկական կամ դեռահաս տարիքում, երբ աճի տապակները դեռ փակ չեն, ինչի հետևանքով առաջանում է անսովոր բարձր հասակ։
  Կուշինգի հիվանդություն՝ երբ մակուղեղը արտադրում է ավելորդ ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոն (ACTH), որը գրգռում է մակերիկամները, և արդյունքում առաջանում է կորտիզոլի գերարտադրություն։ Սա կարող է հանգեցնել արագ քաշի ավելացման, մաշկի բարակացման և մկանների թուլացման։
  Մակուղեղային ադենոմա՝ բարորակ ուռուցք, որը կարող է ազդել մակուղեղի հորմոնների արտադրության վրա՝ առաջացնելով տարբեր ախտանիշներ, կախված այն բանից, թե որ հորմոնն է ազդում։
  Հիպոպիտուիտարիզմ՝ մակուղեղի անբավարար ֆունկցիա, որի դեպքում տարբեր հորմոնների մակարդակները ցածր են, և դա կարող է առաջացնել աճի, վերարտադրության, նյութափոխանակության և այլ համակարգերի խանգարումներ։
  Դիաբետ ինսիպիդուս՝ հակադիուրետիկ հորմոնի անբավարար արտադրության հետևանքով առաջացած վիճակ, որը կարող է հանգեցնել ավելորդ միզարտադրության և դեհիդրատացման։
  Հիպերպրոլակտինեմիա՝ մակուղեղի կողմից պրոլակտինի բարձր արտադրություն, որը կարող է առաջացնել դաշտանային ցիկլի խանգարումներ, կաթնարտադրություն նույնիսկ հղի չլինելիս և խնդիրներ վերարտադրության մեջ։
• Ո՞րն է վահանագեղձի գործառույթը. նրա թերգործառույթի և գերգործառույթի
  դեպքում ինչպիսի՞ խանգարուﬓեր են առաջանում
• Վահանագեղձը (թիրոիդ գեղձը) ունի կարևոր դեր մարդու օրգանիզմում նյութափոխանակության, աճի և էներգիայի մակարդակի կարգավորման գործում։ Այն արտադրում է երեք հիմնական հորմոն՝ թիրօքսին (T4), տրիյոդթիրոնին (T3) և կալցիտոնին, որոնք կարևոր են մարմնի տարբեր ֆունկցիաների համար։
  Վահանագեղձի ֆունկցիաներ
  Մարմնի նյութափոխանակության արագության կարգավորում՝ T3 և T4 հորմոնները կարգավորում են, թե որքան արագ են բջիջները այրում էներգիան։
  Ջերմաստիճանի կարգավորում՝ վահանագեղձի հորմոնները վերահսկում են մարմնի ջերմաստիճանը։
  Նյարդային համակարգի և մկանների ֆունկցիայի աջակցում։
  Սրտի աշխատանք՝ T3 և T4 հորմոնները նպաստում են սրտի կծկումներին։
  Աճի և զարգացման ապահովում՝ հատկապես կարևոր են երեխաների համար։
  Վահանագեղձի թերգործառություն (հիպոթիրեոզ)
  Հիպոթիրեոզը վահանագեղձի անբավարար ֆունկցիան է, երբ գեղձը չի արտադրում բավարար քանակությամբ հորմոններ։ Արդյունքում, մարմնի նյութափոխանակությունը դանդաղում է։ Ախտանիշներն են.
  Քաշի ավելացում
  Թուլություն և հոգնածություն
  Ցածր մարմնի ջերմաստիճան, սառնություն
  Դեպրեսիա և մտավոր հետագա դանդաղեցում
  Մաշկի չորացում և մազերի բարակացում
  Խոլեստերինի բարձր մակարդակ
  Սրտի դանդաղ կծկումներ (բրադիկարդիա)
  Հիպոթիրեոզի ամենատարածված պատճառներից մեկը հաշիմոտոյի թիրեոիդիտն է՝ աուտոիմուն հիվանդություն, որի դեպքում օրգանիզմի իմունային համակարգը հարձակվում է վահանագեղձի վրա։
  Վահանագեղձի գերգործառություն (հիպերթիրեոզ)
  Հիպերթիրեոզը վահանագեղձի գերակտիվությունն է, երբ գեղձը արտադրում է ավելորդ քանակությամբ հորմոններ, ինչը բերում է նյութափոխանակության արագացման։ Ախտանիշներն են.
  Քաշի կորուստ, չնայած լավ ախորժակին
  Արագ և անկանոն սրտի կծկումներ (տախիկարդիա)
  Անքնություն և նյարդայնություն
  Թուլություն և մկանների կորուստ
  Արտասովոր քրտնարտադրություն
  Ձեռքերի դող և անհանգստություն
  Աչքերի չափազանց մեծացում (եզոֆթալմիա, հատկապես Գրեյվսի հիվանդության դեպքում)
  Հիպերթիրեոզի ամենատարածված պատճառը Գրեյվսի հիվանդությունն է՝ աուտոիմուն հիվանդություն, որը ստիպում է վահանագեղձին արտադրել ավելի շատ հորմոններ։
  Երկու խանգարումների ախտորոշումը և բուժումը պահանջում են բժշկական միջամտություն, և բուժումը կարող է ներառել հորմոնային թերապիա, դեղամիջոցներ, իսկ որոշ դեպքերում՝ վիրաբուժական միջամտություն։
• Ի նչպե՞ս են մակերիկաﬓերի և ենթաստամոքսային գեղձի հորմոններն ազդում ածխաջ րերի փոխանակության վրա:

Մակերիկամների և ենթաստամոքսային գեղձի հորմոնները խաղում են առանցքային դեր ածխաջրերի փոխանակության կարգավորման մեջ՝ ապահովելով մարմնի բջիջներին էներգիա և վերահսկելով արյան գլյուկոզայի մակարդակը։ Ահա ինչպես են դրանք ազդում այս գործընթացի վրա.

1. Մակերիկամների հորմոններ

Մակերիկամները արտադրում են մի շարք հորմոններ, որոնք ուղղակիորեն ազդում են ածխաջրերի նյութափոխանակության վրա, հատկապես՝ կորտիզոլը և ադրենալինը։

• Կորտիզոլ (գլյուկոկորտիկոիդ)՝
  • Կորտիզոլը հայտնի է որպես «ստրեսի հորմոն», քանի որ սթրեսային իրավիճակներում նրա մակարդակը բարձրանում է:
  • Կորտիզոլը խթանում է գլյուկոնեոգենեզը, գործընթաց, որի ընթացքում լյարդը սինթեզում է գլյուկոզա ոչ ածխաջրային նյութերից, ինչպիսիք են ամինաթթուներն ու լիպիդները։ Սա կարևոր է, որպեսզի մարմինը էներգիա ունենա սովածության և սթրեսային պայմաններում։
  • Կորտիզոլը նվազեցնում է բջիջների ինսուլինի նկատմամբ զգայունությունը, ինչի հետևանքով արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը բարձրանում է։
• Ադրենալին (էպինեֆրին)՝
  • Ադրենալինը արտազատվում է մակերիկամների միջուկային շերտում և արագ բարձրացնում է արյան գլյուկոզայի մակարդակը։
  • Այն ակտիվացնում է լյարդում և մկաններում պահվող գլիկոգենի քայքայումը գլյուկոզայի՝ (գլիկոգենոլիզ), ինչը արագացնում է էներգիայի մատակարարումը սթրեսային կամ ֆիզիկական ակտիվության ժամանակ։
  • Ադրենալինը նաև նվազեցնում է ինսուլինի ազդեցությունը, ինչի արդյունքում գլյուկոզան ավելի դանդաղ է տեղափոխվում բջիջներ, և ավելի երկար մնում է արյան մեջ՝ պատրաստ օգտագործման։

2. Ենթաստամոքսային գեղձի հորմոններ

Ենթաստամոքսային գեղձը արտադրում է երկու հիմնական հորմոն, որոնք կարգավորում են գլյուկոզայի մակարդակը՝ ինսուլին և գլյուկագոն։

• Ինսուլին՝
  • Ինսուլինը արտադրվում է ենթաստամոքսային գեղձի բետա բջիջների կողմից, երբ արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը բարձրանում է (օրինակ՝ սնունդ ընդունելուց հետո)։
  • Ինսուլինն օգնում է բջիջներին ընդունել գլյուկոզան արյան մեջ՝ էներգիայի համար։ Այն նաև խթանում է լյարդում գլիկոգենի ձևավորումը (գլյուկոզայի պահեստային ձև)։
  • Ինսուլինը կանխում է գլյուկոզայի ավելորդ արտազատումը լյարդից և օգնում է իջեցնել արյան գլյուկոզայի մակարդակը։
• Գլյուկագոն՝
  • Գլյուկագոնը արտադրվում է ենթաստամոքսային գեղձի ալֆա բջիջների կողմից, երբ արյան գլյուկոզայի մակարդակը ցածր է։
  • Այն խթանում է լյարդում պահվող գլիկոգենի քայքայումը գլյուկոզայի, ինչը բարձրացնում է գլյուկոզայի մակարդակը արյան մեջ (գլիկոգենոլիզ)։
  • Գլյուկագոնը նպաստում է նաև լիպիդների և սպիտակուցների քայքայմանը՝ էներգիայի արտադրության համար։

Ածխաջրերի փոխանակության կարգավորման համագործակցություն

Ենթաստամոքսային գեղձի ինսուլինն ու գլյուկագոնը գործում են հակառակ ուղղություններով՝ ապահովելով գլյուկոզայի մակարդակի բալանսը։ Երբ գլյուկոզայի մակարդակը բարձր է, ինսուլինը իջեցնում է այն, իսկ երբ ցածր է, գլյուկագոնը բարձրացնում է։ Մակերիկամների կորտիզոլն ու ադրենալինը, հատկապես սթրեսային իրավիճակներում, օգնում են բարձրացնել գլյուկոզայի մակարդակը, ապահովելով մարմինը էներգիայով։

Ադրբեջան

Ադրբեջանի Հանրապետությունը պետություն է Հարավային Կովկասում։ Սահմանակցում է Ռուսաստանի Դաշնությանը, Վրաստանի Հանրապետությանը, Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը, Թուրքիայի Հանրապետությանը, Հայաստանի Հանրապետությանը, Արցախի Հանրապետությանը։ Տարածքը ըստ ՄԱԿ-ի 86,600 կմ․քառ, բնակչությունը, ըստ 2019 թվականի նախահաշվի 10,000,000 մարդ է։

Ներկայիս Ադրբեջանը բազմազգ և բազմակրոն պետություն է։ Բնակչության մեծամասնությունն ադրբեջանցիներն են (91 %), որոնք դավանում է շիա իսլամ։ Խոշոր ազգային փոքրամասնություններն են լեզգիները, ռուսները, թալիշները, ավարները, թաթարները և վրացիները։ Չնայած նրան, որ Ադրբեջանը համարվում է իսլամադավան պետություն, այնուամենայնիվ, երկրի բնակչության 53%-ն իրեն համարում է աշխարհիկ։

Վրաստան

Վրաստանը դարավոր պատմություն ունեցող բազմազգ երկիր է՝ հարուստ բազմաթիվ հանճարեղ հուշարձաններով և գունագեղ բնությամբ: Այն գտնվում է Մեծ և Փոքր Կովկասի լեռների միջև: Այստեղ կան ավելի քան 300 լեռնային, ծովային, կլիմատիկ, բելնեոլոգիական և ցեխային հանգստավայրեր.


Աշխարհագրական դիրք՝ Սև ծովի ափ
Տարածք՝ 69,7 քառ. կմ
Բնակչություն՝ 4,72 մլն
Մայրքաղաք՝ Թիֆլիս
Պետական լեզու՝ վրացերեն
Ժամային գոտի՝ +4 ժամ ըստ Գրինվիչի
Էլեկտրոէներգիա՝ 220 V AC, 50 A; ստանդարտ երկյակ հաբ
Ինտերնետ գոտի՝ .ge
Միջազգայի հեռախոսային կոդ՝ +995
Տարադրամ՝ լարի (GEL)

Թուրքիա

Թուրքիան աշխարհի այն փոքրաթիվ երկրներից է, որի տարածքը միաժամանակ գտնվում է երկու աշխարահամասերում՝ Ասիայում և Եվրոպայում: Նրա հիմնական մասը՝ Անատոլիան (երկրի տարածքի 97 %-ը), գտնվում է Ասիայում, այդ պատճառով էլ Թուրքիան համարվում է ասիական երկիր: Եվրոպական մասը (պատմական անունը՝ Արևելյան Թրակիա) Բալկանյան թերակղզու ծայրագույն հարավ-արևելքն է:

Թուրքիան ունի բարենպաստ աշխարհագրական դիրք. գտնվում է Եվրոպան Ասիայի և սևծովյան երկրները միջերկրածովյան երկրների հետ կապող կարևոր ճանապարհների հանգուցակետում: Մարմարա ծովը, Բոսֆորի և Դարդանելի նեղուցները միջազգային կարևոր ջրուղիներ են, որոնցով Սև ծովը կապվում է համաշխարհային օվկիանոսի հետ: Բացի այդ, նեղուցների վրա կառուցված 2 մեծ կամուրջներով են անցնում 2 աշխարհամասերը միմյանց կապող երկաթուղային ու խճուղային մայրուղիները:

Իրան՛

Իրանի Իսլամական Հանրապետությունն ինքնիշխան պետություն է Արևմտյան Ասիայում: Ավելի քան 83 միլիոն բնակչությամբ։ Իրանը աշխարհում բնակչության թվով 18-րդն է: 1.648.195 կմ քառակուսի տարածքով այն երկրորդ ամենախոշոր երկիրն է Մերձավոր Արևելքում և 17-րդը` աշխարհում: Իրանը հյուսիս արևմուտքում սահմանակից է Հայաստանին, Արցախին, Ադրբեջանին և Ադրբեջանի մաս կազմող Նախիջևանին, հյուսիսում Կասպից ծովին, հյուսիս արևելքում Թուրքմենստանին, արևելքում Աֆղանստանին և Պակիստանին, հարավում Պարսից ծոցին և Օմանի ծոցին, արևմուտքում Թուրքիային և Իրաքին :

Երկրի մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքը Թեհրանն է, որը համարվում է նաև երկրի մշակութային և տնտեսական կենտրոնը: Երկրի նախագահը Հասան Ռոհանին է, հոգևոր առաջնորդը Այաթոլլա Ալի Խամենեին է։

«Այո,  ես  այնքան  խիտ  օրակարգ  ունեմ,  որտեղի՞ց  կարդալու  ժամանակ  գտնեմ:  Ումի՞ց  խլեմ՝  ընկերների՞ց,  հեռուստացույցի՞ց,  ճամփորդությունների՞ց,  ընտանեկան  հավաքների՞ց,  դասերի՞ց»:
Որտեղի՞ց  կարդալու  ժամանակ  գտնել:
Լուրջ  պրոբլեմ  է,  որը,  սակայն,  պրոբլեմ  չէ  բնավ:
Որքան  հաճախ  է  առաջանում  «երբ  կարդալ»  հարցադրումը,  նշանակում  է՝  այդքան  չկա  նաև  կարդալու  ցանկություն:  Եթե  մտածենք,  կտենենք,  որ  կարդալու  ժամանակ  ոչ  ոք  երբեք  չունի.  չունեն  փոքրերը,  պատանիները,  մեծերը:  Կյանքը  կարդալու  համար  անվերջանալի  խոչընդոտ  է:

—  Կարդալ…Ուրախությամբ  կկարդայի,  բայց  աշխատանքս,  երեխաները,  կենցաղային  հոգսերը.  Ժամանակ  չկա:
—  Ինչպես  եմ  ձեզ  նախանձում,  որ  կարդալու  ժամանակ  ունեք:
Իսկ  ինչո՞ւ  այն  մյուսը,  որն  աշխատում  է,  վազում  խանութներով,  երեխաներ  մեծացնում,  մեքենա  վարում,  երեք  տղամարդու  հետ  սիրախաղ  անում,  ատամնաբույժի  մոտ  գնում,  մեկ  շաբաթից  պատրաստվում  տեղափոխվել.  ինչո՞ւ  նա  ունի  կարդալու  ժամանակ,  իսկ  միայնակ  բարոյախոսը  չունի:
Կարդալու  ժամանակը  միշտ  գողացված  ժամանակն  է:  Ումի՞ց  գողացված:  Ասեմ,  գողացված՝  ապրելու  պարտավորությունից:
Կարդալու,  ինչպես  և  սիրելու  ժամանակը,  լայնացնում  է,  մեծացնում  է  րոպեներից  և  վայրկյաններից  կազմված  ժամանակը:
Եթե  սերը  ստիպված  լինեինք  դիտարկել  ժամանակի  բաշխման  տեսանկյունից,  ո՞վ  կհամարձակվեր  սիրել:  Ո՞վ  ունի  սիրահարված  լինելու  ժամանակ:  Միևնույն  ժամանակ  ինչ-որ  մեկը  երբևէ  հանդիպե՞լ  է  սիրահարվածի,  ով  սիրելու  ժամանակ  չի  գտնում:
Երբեք  կարդալու  ժամանակ  չեմ  ունեցել,  բայց  ոչ  մի  բան,  երբեք  չի  կարողացել  խանգարել  ինձ  դուր  եկած  վեպը  կարդալուն:
ԸՆթերցանությունը  չի  կապվում  հասարակական  կյանքի  ձևաչափի  հետ,  այն,  ինչպես  և  սերը,  կենսակերպ  է:  Հարցն  այն  չէ,  թե  ես  ունեմ  կարդալու  ժամանակ  (  ժամանակ,  որն  ի  դեպ  ոչ  ոք  ինձ  չի  տա),  այլ  այն՝  կնվիրեմ  ես  ինձ  ընթերցող  լինելու  երջանկությունը,  թե  ոչ:

Հեղինակ՝ Դանիել Պենակ

Առաջադրանքներ

• Դուրս գրի՛ր անհասկանալի բառերը, բացատրի՛ր: 
• խոչընդոտ-աշխատանքը և խանգարող հանգամանք:
• Դուրս բեր կարևոր մտքերը,  մեկնաբանիր: 
• Իսկ  ինչո՞ւ  այն  մյուսը,  որն  աշխատում  է,  վազում  խանութներով,  երեխաներ  մեծացնում,  մեքենա  վարում,  երեք  տղամարդու  հետ  սիրախաղ  անում,  ատամնաբույժի  մոտ  գնում,  մեկ  շաբաթից  պատրաստվում  տեղափոխվել.  ինչո՞ւ  նա  ունի  կարդալու  ժամանակ,  իսկ  միայնակ  բարոյախոսը  չունի:
• Ի՞նչ եզրակացության եկար ստեղծագործությունը կարդալիս: 
• Բացատրի՛ր վենագիրը: 

1. Հաշվել ա) 3³ , բ) 8² , գ) 6⁴ , դ) 1²⁰⁰⁰: 9, 1296, 1
2. Գրել ցուցչային տեսքով՝
ա) 2 ⋅ 2 ⋅ 2, երկու երրորդ
բ) 5 ⋅ 5 ⋅ 5 ⋅ 5 ⋅ 5 ⋅ 5, հինգ վեցերորրդ
գ) 2³ ⋅ 2 ⋅ 2: երկու հինգերորրդ
3. Գրել 10 աստիճանի  տեսքով՝
ա) հարյուր հազար, տաս հինգերրորդ
բ) մեկ միլիոն, տաս վեցերրորդ
գ) մեկ միլիարդ: տաս իններորդ
4. Հաշվել 10³ և 6² թվերի արտադրյալը։ 1000 , 36
5. Համեմատել ա) 2³⁰ և 2³¹ թվերը, բ) 7¹⁰ և 9¹⁰ թվերը։ 2³⁰; 2³¹ > 7¹⁰ ; 9¹⁰

 6․ 5, 2, −5 թվերից որո՞նք են հետևյալ հավասարման լուծումները.
ա) x — 2 = 0,
բ) 2x -10  = 0,
գ) 3x +15 = 0 

7. –3, 12, 1, –5 թվերից որո՞նք են նշված հավասարման լուծում. ա) x + 3 = 0,
բ) 2x – 25 = –1,
գ) 3y + 10 = 1,
դ) 5y + 7 = 2 (y – 1) + 12
8. Ուղղանկյան պարագիծը 48 սմ է։ Գտնել ուղղանկյան կից կողմերի գումարը։

9․ Դպրոցի երկու դասարանում կա 54 սովորող, ընդ որում ՝ մի դասարանում մյուսից 4 սովորողով ավելի։ Քանի՞ սովորող կա դասարաններից յուրաքանչյուրում։ 

Ծնված 1850 թվականի հունվարի 15-ին, Մոսկվայում նա առաջին ականավոր ռուս կին մաթեմատիկոսն էր: Նա հակառակվեց իր ծնողներին բարձրագույն կրթություն ստանալու նպատակով: Հայտնի են նրա հետևյալ աշխատանքները.
Նրա դիֆերենցիալ հավասարումների հետազոտությունները  հայտնի են որպես Կովալևսկայայի գագաթնակետ:
Նա աշխատել է  Կոշի-Կովալևսկայայի թեորեմի վրա՝ մի թեորեմ, որ օգնում է հասկանալ դիֆերենցիալ հավասարումները:
13 տարեկանում Սոֆյան ցուցաբերում է արտասովոր ընդունակություն և ոգևորություն  հանրահաշվի և երկրաչափության բնագավառում:

Բայց նրա հայրը կարծում էր, որ հասարակության մեջ չկա ոչ անհրաժեշտություն և ոչ էլ տեղ կրթված կանանց համար: Ուստի նա արգելում է մաթեմատիկայի հետագա ուսումնառությունը: Գաղտնի կերպով Սոֆյան հանրահաշվի գիրք է վերցնում իր ուսուցիչներից մեկից և շարունակում սովորել ՛՛վերմակի տակ՛՛, գիշերը: 
Չնայած մաթեմատիկայի իր ակհայտ տաղանդին՝ նա չկարողացավ ավարտել իր ուսումն Ռուսաստանում: 19-րդ դարում Ռուսաստանի համալսարանները  փակ էին կանանց համար: Մի քանի աղջիկներ էին միայն հասցրել սովորել Շվեյցարիայում և Գերմանիայում, բայց այնուամենայնիվ, Սոֆյան հուսահատորեն փորձեր էր կատարում շարունակել կարիերան որպես բժիշկ կամ քիմիկոս, իսկ նրա հայրը թույլ չէր տալիս լքել հայրական տունը համալսարանում սովորելու համար: Կանայք Ռուսաստանում չէին կարող իրենց  ընտանիքից հեռու ապրել առանց իրենց հայրերի կամ ամուսիների գրավոր թույլտվության: Սոֆյան ստիպված էր ամուսնանալ, որ կարողանա արտասահման գնալ՝ բարձրագույն կրթություն ստանալու: Համապատասխանաբար, նա “ձևական ամուսնություն” է կնքում Վլադիմիր Կովալևսկի հետ՝ երիտասարդ հնեաբանի , ով հետագայում պետք է հայտնի դառնար Չարլզ Դարվինի հետ իր հայտնի համագործակցության համար:
1869-ին Կովալևսկայան սկսեց հաճախել Հեյդելբերգի համալսարան, որտեղ դասախոսների թույլատվությունից անմիջապես հետո  սկսեց  մասնակցել դասընթացներին ազատ ունկնդրի կարգավիճակով:
Հեյդերբերգի համալսարանում երկու տարի մաթեմատիկական գիտություններ սովորելուց հետո նա տեղափոխվեց Բեռլին, որտեղ ստիպված էր մասնավոր դասեր վերցնել Կառլ Վեյերշտրասից, քանի որ համալսարանը նրան նույնիսկ չէր թողնելու ազատ ունկնդրի կարգավիճակով հաճախել: Եթե Հեիդելբերգը դժվար էր կանանց համար, ապա Բեռլինն անհնար էր: Այնպես ստացվեց, որ այդ իրավիճակն  օգտակար եղավ նրա համար, քանի որ հաջորդ չորս տարիներին Վեյերշտրասը նրան մասնավոր դասավանդեց:  Առանց բացառության, կանանց նույնիսկ ոչ պաշտոնական կամ պատահական ներկայությունն արգելված էր դասախոսություններին:
1874 թվականին Կովալևսկայային դոկտորի աստիճան է շնորհել Գեթթինգենի համալսարանը: Չնայած այս աստիճանին և Վեյերշտրասի կողմից տրված երաշխավորագրերին՝ Կովալևսկայան անկարող էր ձեռք բերել պաշտոն կրթության ոլորտում: Դա ուներ մի քանի պատճառներ, բայց նրա սեռը գլխավոր անգելքն էր: Մերժումները տևեցին վեց տարի, որի ընթացքում նա ոչ հետազոտություն նախաձեռնեց, ոչ էլ պատասխանեց Վեյեռստրասի նամակներին:  
Վաղ 1880-ականներին Սոֆյան և նրա ամուսին Վլադիմիրը ֆինանսական խնդիրներ ունեցան: Սոֆյան ցանկացավ դասախոս աշխատել համալսարանում, սակայն նրան չթույլատրվեց, քանի որ նա կին էր, չնայած որ մաթեմատիկայից նույն գիտելիքներն ուներ, ինչ տղամարդիկ: Սոֆյան նույնիսկ առաջարկել էր անվճար դասեր տրամադրել, բայց միևնույն է նրան այդ հնարավորությունը չտվեցին: