Под словом “толпа” подразумевается в обыкновенном смысле собрание индивидов, какова бы ни была их национальность, профессия или пол и каковы бы ни были случайности, вызвавшие это собрание. Но с психологической точки зрения слово это получает уже совершенно другое значение. При известных условиях – и притом только при этих условиях – собрание людей имеет совершенно новые черты, отличающиеся от тех, которые характеризуют отдельных индивидов, входящих в состав этого собрания. Сознательная личность исчезает, причем чувства и идеи всех отдельных единиц, образующих целое, именуемое толпой, принимают одно и то же направление. Образуется коллективная душа, имеющая, конечно, временный характер, но и очень определенные черты. Собрание в таких случаях становится тем, что я назвал бы, за неимением лучшего выражения, организованной толпой или толпой одухотворенной, составляющей единое существо и подчиняющейся закону духовного единства толпы.
Без всякого сомнения, одного факта случайного нахождения вместе многих индивидов недостаточно для того, чтобы они приобрели характер организованной толпы, для этого нужно влияние некоторых возбудителей, природу которых мы и постараемся определить.
«Ամբոխ» բառը սովորական իմաստով նկատի ունի անհատների հավաքույթ՝ անկախ նրանց ազգային պատկանելությունից, մասնագիտությունից կամ սեռից, և ինչ պատահարներ էլ որ հանգեցրին այս հավաքին: Բայց հոգեբանական տեսանկյունից այս բառը բոլորովին այլ իմաստ է ստանում։ Որոշակի պայմաններում, և միայն այս պայմաններում, մարդկանց հավաքածուն ունի բոլորովին նոր առանձնահատկություններ, որոնք տարբերվում են նրանցից, որոնք բնութագրում են այդ հավաքածուի առանձին անդամներին: Գիտակից անհատականությունը անհետանում է, և ամբոխ կոչվող ամբողջությունը կազմող բոլոր առանձին միավորների զգացմունքներն ու գաղափարները նույն ուղղությունն են ստանում։ Ձևավորվում է հավաքական հոգի, որն, իհարկե, ունի ժամանակավոր բնույթ, բայց նաև շատ կոնկրետ գծեր։ Ժողովը նման դեպքերում դառնում է այն, ինչ ես կկոչեի ավելի լավ արտահայտման ցանկության համար՝ կազմակերպված ամբոխ կամ հոգևոր ամբոխ, որը կազմում է մեկ էակ և ենթակա է ամբոխի հոգևոր միասնության օրենքին։
Անկասկած, շատ անհատների միասին պատահական ներկայության փաստը բավարար չէ, որպեսզի սրա համար նրանք ձեռք բերեն կազմակերպված ամբոխի բնույթ, անհրաժեշտ է որոշակի խթանների ազդեցություն, որոնց բնույթը մենք կփորձենք պարզել:
Դավիթ Հարությունյան 