- Մակուղեղի գործառույթի ինչպիսի՞ խանգարուﬓեր գիտեք:
- Ակրոմեգալիա՝ աճի հորմոնի գերարտադրություն մեծահասակների մոտ։ Արդյունքում առաջանում են մարմնի որոշ հատվածների՝ հատկապես ձեռքերի, ոտքերի և դեմքի աճ և խտացում։
Գիգանտիզմ՝ սա նույնպես կապված է աճի հորմոնի գերարտադրության հետ, սակայն զարգանում է մանկական կամ դեռահաս տարիքում, երբ աճի տապակները դեռ փակ չեն, ինչի հետևանքով առաջանում է անսովոր բարձր հասակ։
Կուշինգի հիվանդություն՝ երբ մակուղեղը արտադրում է ավելորդ ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոն (ACTH), որը գրգռում է մակերիկամները, և արդյունքում առաջանում է կորտիզոլի գերարտադրություն։ Սա կարող է հանգեցնել արագ քաշի ավելացման, մաշկի բարակացման և մկանների թուլացման։
Մակուղեղային ադենոմա՝ բարորակ ուռուցք, որը կարող է ազդել մակուղեղի հորմոնների արտադրության վրա՝ առաջացնելով տարբեր ախտանիշներ, կախված այն բանից, թե որ հորմոնն է ազդում։
Հիպոպիտուիտարիզմ՝ մակուղեղի անբավարար ֆունկցիա, որի դեպքում տարբեր հորմոնների մակարդակները ցածր են, և դա կարող է առաջացնել աճի, վերարտադրության, նյութափոխանակության և այլ համակարգերի խանգարումներ։
Դիաբետ ինսիպիդուս՝ հակադիուրետիկ հորմոնի անբավարար արտադրության հետևանքով առաջացած վիճակ, որը կարող է հանգեցնել ավելորդ միզարտադրության և դեհիդրատացման։
Հիպերպրոլակտինեմիա՝ մակուղեղի կողմից պրոլակտինի բարձր արտադրություն, որը կարող է առաջացնել դաշտանային ցիկլի խանգարումներ, կաթնարտադրություն նույնիսկ հղի չլինելիս և խնդիրներ վերարտադրության մեջ։ - Ո՞րն է վահանագեղձի գործառույթը. նրա թերգործառույթի և գերգործառույթի
դեպքում ինչպիսի՞ խանգարուﬓեր են առաջանում - Վահանագեղձը (թիրոիդ գեղձը) ունի կարևոր դեր մարդու օրգանիզմում նյութափոխանակության, աճի և էներգիայի մակարդակի կարգավորման գործում։ Այն արտադրում է երեք հիմնական հորմոն՝ թիրօքսին (T4), տրիյոդթիրոնին (T3) և կալցիտոնին, որոնք կարևոր են մարմնի տարբեր ֆունկցիաների համար։
Վահանագեղձի ֆունկցիաներ
Մարմնի նյութափոխանակության արագության կարգավորում՝ T3 և T4 հորմոնները կարգավորում են, թե որքան արագ են բջիջները այրում էներգիան։
Ջերմաստիճանի կարգավորում՝ վահանագեղձի հորմոնները վերահսկում են մարմնի ջերմաստիճանը։
Նյարդային համակարգի և մկանների ֆունկցիայի աջակցում։
Սրտի աշխատանք՝ T3 և T4 հորմոնները նպաստում են սրտի կծկումներին։
Աճի և զարգացման ապահովում՝ հատկապես կարևոր են երեխաների համար։
Վահանագեղձի թերգործառություն (հիպոթիրեոզ)
Հիպոթիրեոզը վահանագեղձի անբավարար ֆունկցիան է, երբ գեղձը չի արտադրում բավարար քանակությամբ հորմոններ։ Արդյունքում, մարմնի նյութափոխանակությունը դանդաղում է։ Ախտանիշներն են.
Քաշի ավելացում
Թուլություն և հոգնածություն
Ցածր մարմնի ջերմաստիճան, սառնություն
Դեպրեսիա և մտավոր հետագա դանդաղեցում
Մաշկի չորացում և մազերի բարակացում
Խոլեստերինի բարձր մակարդակ
Սրտի դանդաղ կծկումներ (բրադիկարդիա)
Հիպոթիրեոզի ամենատարածված պատճառներից մեկը հաշիմոտոյի թիրեոիդիտն է՝ աուտոիմուն հիվանդություն, որի դեպքում օրգանիզմի իմունային համակարգը հարձակվում է վահանագեղձի վրա։
Վահանագեղձի գերգործառություն (հիպերթիրեոզ)
Հիպերթիրեոզը վահանագեղձի գերակտիվությունն է, երբ գեղձը արտադրում է ավելորդ քանակությամբ հորմոններ, ինչը բերում է նյութափոխանակության արագացման։ Ախտանիշներն են.
Քաշի կորուստ, չնայած լավ ախորժակին
Արագ և անկանոն սրտի կծկումներ (տախիկարդիա)
Անքնություն և նյարդայնություն
Թուլություն և մկանների կորուստ
Արտասովոր քրտնարտադրություն
Ձեռքերի դող և անհանգստություն
Աչքերի չափազանց մեծացում (եզոֆթալմիա, հատկապես Գրեյվսի հիվանդության դեպքում)
Հիպերթիրեոզի ամենատարածված պատճառը Գրեյվսի հիվանդությունն է՝ աուտոիմուն հիվանդություն, որը ստիպում է վահանագեղձին արտադրել ավելի շատ հորմոններ։
Երկու խանգարումների ախտորոշումը և բուժումը պահանջում են բժշկական միջամտություն, և բուժումը կարող է ներառել հորմոնային թերապիա, դեղամիջոցներ, իսկ որոշ դեպքերում՝ վիրաբուժական միջամտություն։ - Ի նչպե՞ս են մակերիկաﬓերի և ենթաստամոքսային գեղձի հորմոններն ազդում ածխաջ րերի փոխանակության վրա:
Մակերիկամների և ենթաստամոքսային գեղձի հորմոնները խաղում են առանցքային դեր ածխաջրերի փոխանակության կարգավորման մեջ՝ ապահովելով մարմնի բջիջներին էներգիա և վերահսկելով արյան գլյուկոզայի մակարդակը։ Ահա ինչպես են դրանք ազդում այս գործընթացի վրա.
1. Մակերիկամների հորմոններ
Մակերիկամները արտադրում են մի շարք հորմոններ, որոնք ուղղակիորեն ազդում են ածխաջրերի նյութափոխանակության վրա, հատկապես՝ կորտիզոլը և ադրենալինը։
- Կորտիզոլ (գլյուկոկորտիկոիդ)՝
- Կորտիզոլը հայտնի է որպես «ստրեսի հորմոն», քանի որ սթրեսային իրավիճակներում նրա մակարդակը բարձրանում է:
- Կորտիզոլը խթանում է գլյուկոնեոգենեզը, գործընթաց, որի ընթացքում լյարդը սինթեզում է գլյուկոզա ոչ ածխաջրային նյութերից, ինչպիսիք են ամինաթթուներն ու լիպիդները։ Սա կարևոր է, որպեսզի մարմինը էներգիա ունենա սովածության և սթրեսային պայմաններում։
- Կորտիզոլը նվազեցնում է բջիջների ինսուլինի նկատմամբ զգայունությունը, ինչի հետևանքով արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը բարձրանում է։
- Ադրենալին (էպինեֆրին)՝
- Ադրենալինը արտազատվում է մակերիկամների միջուկային շերտում և արագ բարձրացնում է արյան գլյուկոզայի մակարդակը։
- Այն ակտիվացնում է լյարդում և մկաններում պահվող գլիկոգենի քայքայումը գլյուկոզայի՝ (գլիկոգենոլիզ), ինչը արագացնում է էներգիայի մատակարարումը սթրեսային կամ ֆիզիկական ակտիվության ժամանակ։
- Ադրենալինը նաև նվազեցնում է ինսուլինի ազդեցությունը, ինչի արդյունքում գլյուկոզան ավելի դանդաղ է տեղափոխվում բջիջներ, և ավելի երկար մնում է արյան մեջ՝ պատրաստ օգտագործման։
2. Ենթաստամոքսային գեղձի հորմոններ
Ենթաստամոքսային գեղձը արտադրում է երկու հիմնական հորմոն, որոնք կարգավորում են գլյուկոզայի մակարդակը՝ ինսուլին և գլյուկագոն։
- Ինսուլին՝
- Ինսուլինը արտադրվում է ենթաստամոքսային գեղձի բետա բջիջների կողմից, երբ արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը բարձրանում է (օրինակ՝ սնունդ ընդունելուց հետո)։
- Ինսուլինն օգնում է բջիջներին ընդունել գլյուկոզան արյան մեջ՝ էներգիայի համար։ Այն նաև խթանում է լյարդում գլիկոգենի ձևավորումը (գլյուկոզայի պահեստային ձև)։
- Ինսուլինը կանխում է գլյուկոզայի ավելորդ արտազատումը լյարդից և օգնում է իջեցնել արյան գլյուկոզայի մակարդակը։
- Գլյուկագոն՝
- Գլյուկագոնը արտադրվում է ենթաստամոքսային գեղձի ալֆա բջիջների կողմից, երբ արյան գլյուկոզայի մակարդակը ցածր է։
- Այն խթանում է լյարդում պահվող գլիկոգենի քայքայումը գլյուկոզայի, ինչը բարձրացնում է գլյուկոզայի մակարդակը արյան մեջ (գլիկոգենոլիզ)։
- Գլյուկագոնը նպաստում է նաև լիպիդների և սպիտակուցների քայքայմանը՝ էներգիայի արտադրության համար։
Ածխաջրերի փոխանակության կարգավորման համագործակցություն
Ենթաստամոքսային գեղձի ինսուլինն ու գլյուկագոնը գործում են հակառակ ուղղություններով՝ ապահովելով գլյուկոզայի մակարդակի բալանսը։ Երբ գլյուկոզայի մակարդակը բարձր է, ինսուլինը իջեցնում է այն, իսկ երբ ցածր է, գլյուկագոնը բարձրացնում է։ Մակերիկամների կորտիզոլն ու ադրենալինը, հատկապես սթրեսային իրավիճակներում, օգնում են բարձրացնել գլյուկոզայի մակարդակը, ապահովելով մարմինը էներգիայով։
Դավիթ Հարությունյան 